Karar destek sistemleriyle su havzalarının planlanmasına yönelik stratejilerin geliştirilmesi, uygulanması ve çevresel risk değerlendirmesi / Eda Özbayrak ; danışman Gülfem Bakan

Abstract

Bu tez çalışmasında; Abdal ırmağı havzasına karar destek sistemleri altlığında WARMF modeli uygulanması hedeflenmiş ve havzadaki noktasal ve yayılı çeşitli parametreler üzerinden kirlilik belirleme çalışmaları, kirlilik profili, kirlilik ve nedenlerini ortadan kaldırmak için iyileştirme çalışmaları ve çevresel risk analizi yapılarak havza yönetim planında kullanılmak üzere çözüm önerileri oluşturulmuştur. Çalışmanın ilk aşamasında Abdal ırmağı havzasını tanımlayan arazi ve deneysel çalışmalar yapılmış, 2. aşamada ise seçilen WARMF havza modeli çalıştırılarak mevcut durum ve senaryolar için karar destek sistemleriyle havza yönetim planı oluşturulmuştur. Elde edilen bulgularla, Abdal Irmağı havzası su kalite sınıfının Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Kıtaiçi Su Kaynakları Kalite Sınıfı kriterlerine göre 1. ve 2. sınıf su kalitesi özellikleri taşıdığı belirlenmiş, ancak tarımsal kaynaklı çalışmalardan kaynaklanan kirletici yükü taşınımı, yerleşim alanlarının mevcut olduğu noktalarda evsel atıksu deşarjlaier koşullardan dolayı mevsimlere ve yerlere göre değişimler olduğu gözlemlenmiştir. WARMF model kalibrasyonu çeşitli fiziksel ve kimyasal parametrelerin ortalama mevsimsel değişimleri ve 2009 yaz sonuçlarına göre yapılmış ve korelasyon katsayıları sıcaklık için %68, pH için %71, çözünmüş oksijen için %79, nitrat azotu için % 71 ve toplam fosfor için %73 olarak bulunmuştur. Ayrıca, WARMF Modeli ile mevcut durum ve senaryolarda çeşitli kriterlere göre Abdal Irmağı Havzası toplam maksimum günlük yük (TMDL) hesaplanmış ve mevcut durumda nitrat azotu TMDL yükü % 44 yayılı kaynak, % 33 zirai kaynaklı ve %23 diğer amaçlı kullanımlar, toplam fosfor TMDL yükü ise % 42 yayılı kaynak, % 26 zirai kaynaklı ve %32 diğer amaçlı kullanımlardan kaynaklandığı belirlenmiştir. Çevresel Risk değerlendirilmesinde havza alanının Samsun içmesuyu kaynağı Çakmak Barajını bulundurmasından dolayı trihalometan (THM) parametresi irdelenmiş ve IWHO standartları ve USEPA Risk Metodu uygulanması sonucunda, önemli bir risk oluşturmadığı belirlenmiştir. Tüm bu değerlendirmelere bağlı olarak, Abdal Irmağı havzası için ileriye dönük havza yönetim planı oluşturulmaya çalışılmıştır.