Samsun ili minoz ve gölet havzalarında yaygınlık gösteren toprakların su erezyonuna duyarlılıklarının laboratuvar koşullarında belirlenmesi / Tuğrul Yakupoğlu ; danışman Nutullah Özdemir

Abstract

Bu doktora çalışmasında poliakrilamid (PAM) ve polivinilalkol (PVA) olarak adlandırılan polimerlerin farklı topraklarda yüzey akış ve erozyon üzerine etkileri laboratuar koşullarında ve yapay yağış altında araştırılmıştır. Bu amaçla öncelikli olarak Samsun ili sınırları içerisinde bulunan Minoz ve Gölet havzalarında yayılım gösteren Lithic Ustorthent, Typic Calciustept ve Chromic Haplustert topraklar çeşitli erozyon göstergelerinin yardımıyla aşınıma duyarlılıkları bakımından değerlendirilmişlerdir. Bozulmuş toprak örnekleri (8 mm’den küçük agregatlar) küçük erozyon tavalarına yerleştirilmiş ve polimerler çıplak toprak yüzeyine farklı dozlarda (0, 3.5, 7.0, 14 kg ha-1) püskürtülerek ve uygulanmıştır. Daha sonra erozyon tavalarına % 9 ve % 15 eğim verilmiş ve bunlara 70 ± 5 mm h-1 intensiteli ve kinetik enerjisi yaklaşık 27.95 J m-2-mm olan yapay yağışlar 1 saat süre ile uygulanmıştır. Simülasyon denemesi tesadüf parselleri deneme deseninde, faktöriyel düzende ve iki tekrarlamalı olarak planlanmıştır. Simülasyon süresince yüzey akış ve sıçrayarak taşınan materyaller 10’ar dakikalık aralıklarla toplanmıştır. Yüzey akışlar, çökeleme gerçekleştikten sonra hacimsel olarak ve toprak kayıpları kurutma işleminden sonra ağırlık esasına göre belirlenmiştir. Deneme sonucunda topraklara uygulanan polimerlerin toprak-su kayıplarını önemli derecede azalttığı fakat en düşük doz uygulamalarının Entisol toprakta yüzey akışı azaltamadığı belirlenmiştir. Toplam toprak-su kayıpları bakımından topraklar Typic Calciustept > Lithic Ustorthent > Chromic Haplustert şeklinde sıralanmıştır. Erozyon ve yüzey akış miktarlarını azaltmada Entisol ve Inceptisol topraklarda PAM daha etkiliyken, Vertisol toprakta ise PVA daha etkili bulunmuş, söz konusu etki polimerlerin uygulanma dozuna ve toprağın eğim seviyesine göre değişiklik göstermiştir.