XIX. yüzyılda Osmanlı-Rusya ticari münasebetleri / Murat Fidan; Danışman Osman Zümrüt.

Abstract

Tezde XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin Rusya ile olan ticari ilişkileri incelenmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada Osmanlı Devleti'nin ticaret politikası, iki devlet arasında yapılan ticaret antlaşmaları, antlaşmalara göre gerçekleşen ithalat ve ihracat ürünleri, boğazlardan Karadeniz ile Akdeniz'e boş olarak geçiş yapan Rusya ticaret gemileri, Osmanlı memleketlerinde ticaret yapan Rus tüccarları gibi konular Rusya Ahkam defterleri ve diğer Osmanlı arşiv kaynakları kullanılarak incelenmeye çalışılmıştır. İki devlet arasındaki ilişkilerin, XV. yüzyıl sonlarına doğru Rusya'nın Karadeniz'deki ticari faaliyetlerinin devamına yönelik Osmanlı Devleti bünyesinde yaptığı diplomatik girişimlerle başladığı anlaşılmaktadır. XIX. yüzyıla gelindiğinde Rusya'nın zengin hububat ve demir kaynaklarını kullanarak ekonomik kalkınmasını sağlamasından, onun siyasi ve askeri ilişkilerinin de etkilendiği görülmektedir. Nitekim Rusya'nın sıcak denizlere inerek dünya ticaretinden de pay alma girişimleri, iki devleti XVIII. yüzyılın başından itibaren askeri açıdan karşı karşıya getirmiştir. Yüzyılın sonlarına doğru Rusya'nın hedeflerindeki kararlılığı, Osmanlı Devleti ile 1783 ticaret anlaşmasını imzalaması ile sonuçlanmıştır. İki devletin, XIX. yüzyılda ikisi müstakil olmak üzere üç ayrı ticaret antlaşması imzaladıkları, savaşlar ile kesilen ticari ilişkilerin bu antlaşmalara bağlı olarak savaşların bitiminde devam ettiği görülmektedir.Osmanlı Devleti'nin klasik ticaret politikası gereği, ithalata öncelik verdiği, ihracatı ise ikinci planda tuttuğu gözlenmektedir. Nitekim çalışmamızda Osmanlı arşivlerinden elde edilen veriler neticesinde XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin Rusya'dan hububat ve demirin ağırlığı oluşturduğu 889299.1031 ton ithalat yaptığı görülmektedir. Osmanlı Devleti'nin ise Rusya'ya şarap ve meyvenin ön planda olduğu 83078.2514 ton civarında ihracatta bulunduğu anlaşılmaktadır. Bu durumun Osmanlı Devleti'nden çok Rusya'nın ekonomik kalkınmasına yardımcı olduğu söylenebilir.