Trabzon valisi Canikli Tayyar Mahmut Paşa isyanı / İbrahim Serbestoğlu; Danışman Nedim İpek.

Abstract

XV. ve XVI. yüzyıllarda Avrupa'da meydana gelen siyasal ve ekonomik gelişmeler Osmanlı Devleti'nin idarî, adlî, askerî ve ekonomik yapısını olumsuz yönde etkiledi. Uzun yıllar devam eden doğudaki ve batıdaki seferler de söz konusu gelişmelere eklenince merkezî otorite sarsılıp, Anadolu'da ve Rumeli'de yerel güçler etkinliklerini arttırdılar. Malikâne sisteminin uygulanmaya konulmasıyla da bağımsız hanedanlar kurdular. XVIII. yüzyılda Osmanlı coğrafyasında etkili olan bu hanedanlardan biride Kuzey Anadolu'da yaklaşık elli yıl hüküm sürmüş olan Câniklizâdelerdir. Hacı Ali Paşa tarafından kurulan hanedan nüfuz alanlarını genişletme konusunda Bozok merkezli Çaparzâdelerle çatışmaya girdiler. Ancak dönemin hükümetlerin rakiplerini desteklemesinden dolayı devlete karşı isyan ederek, çatışmalardan geri durmadılar. Buna rağmen bölgelerinde devletin emrettiği görevleri yerine getirecek ve otoriteyi sağlayacak güçlü bir ailenin bulunmamasından dolayı da her defasında affedildiler. Hanedanın üçüncü kuşak yöneticisi olan Tayyar Mahmud Paşa, III. Selim döneminde rakipleri Çaparzâdelerle olan sürtüşmeleri ve merkezî otorite sağlama amacıyla uygulamaya konulan Nizâm-ı Cedid'e karşı çıktığı için isyan edip, üzerine gönderilen askerlerle çatışmaya girdi. Bölgedeki nüfuzunu kullanarak topladığı adamlarıyla yaklaşık bir yıl boyunca devleti uğraştırıp, ardından da Sohum'a ve Kırım'a firar etti. IV. Mustafa'nın tahta çıkmasıyla affedilip ve İstanbul'a döndü. Eski görevlerine iade edildi. Ayrıca III. Selim'in öldürülmesi planları içinde yer alarak Sadaret Kaymakamlığı görevine getirildiyse de karşıtlarının girişimi ile Dimetoka'ya sürgüne gönderildi. Alemdâr Mustafa Paşa'nın desteği ile tahta çıkan II. Mahmut döneminde de idam edildi. Böylece Câniklizâde hanedanı son buldu.