Türk basınında II. Dünya Savaşı konulu haberlerin sosyal ve teknolojik analizi / Muharrem Selçuk Özkan ; Danışman Mehmet Yavuz Erler

Abstract

II. Dünya Savaşı'nın sınırlarımızı kuşattığı bir dönemde Türk basını ve kamuoyunun sosyal buhranlar ve teknolojik gelişmeler karşısında nasıl bir etki altına girdiği araştırılmayı bekleyen bir soru olarak durmaktadır. Oysa gerek ülkemizde gerekse uluslar arası çalışmalarda, II.Dünya Savaşı, genellikle savaşan taraflar dikkate alınarak değerlendirilmiştir. Türkiye'nin konumu hakkında ele alınan çalışmalarda da, yaygın olarak ülkemizin, tarafsız ve savaştan uzak bir ülke olarak değerlendirildiği tespit edilmiştir. Tezimizde, Türkiye'nin II.Dünya Savaşı'ndan gerek sosyal yönden gerekse gelişen teknoloji yönünden en az savaşan taraflar kadar etkilendiğini ortaya koymayı hedeflemekteyiz. Coğrafi ve stratejik konumu nedeniyle savaşın ortasında kalan Türkiye, sıcak savaşın olumsuzluklarından "tarafsızlık politikası" ile uzak kalmayı başarmıştır. Bununla birlikte, savaşın yol açtığı ekonomik bunalımdan ve "savaş riski" faktöründen olumsuz olarak etkilenmiştir. Türkiye, savaşı sınırlarından uzak tutmak ya da olası bir savaşa hazırlıklı olmak amacıyla, teknolojik gelişmeleri takip etmiş ve çözüm üreteb ilmek için kaynaklarını seferber etmiştir. Bu durum, Türkiye'yi, savaş sonrasında önemli askeri güç ve teknoloji oluşturabilen bir ülke konumuna yükseltmiştir. Ancak bu konumu elde etmek için katlanılan ekonomik ve sosyal buhranlar, en az savaşan ülkeler kadar Türkiye'nin toplumsal dinamiklerini de derinden etkilemiştir. Tezimiz, alışılageldik "Türkiye II.Dünya Savaşı'na dahil olmadı" savını değiştirerek, Türkiye'nin savaşa, sosyal ve teknolojik anlamda en azından basın aracılığı ile "dahil olduğu"nu ortaya çıkarmayı hedeflemektedir.Çalışmamızın oluşturulması, Ankara Milli Kütüphane ve İstanbul Atatürk Kitaplığı'ndan temin ettiğimiz 1939-1945 arası döneme ait çeşitli gazete ve dergilerin incelenmesiyle mümkün olmuştur. Devrin gazetelerine, basın arşivlerinin el verdiği olanaklar ölçüsünde bütünüyle ulaşılmaya çalışılmıştır. Böylelikle herhangi bir gazetede yer alan bir konu başlığının diğer gazetelerde ele alınışı karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Türk basınında 1939-1945 tarihleri arasında yayın hayatında olan Akşam, Cumhuriyet, Haber Akşam Postası, İkdam, Resmi Gazete, Son Posta, Tan, Tanin, Tasviri Efkar, Ulus, Vakit, Vatan ve Yeni Sabah gazeteleri ile İktisadi Yürüyüş ve Askeri Mecmua dergileri, oluşturulan konu başlıkları ile ilgili verilerin tespiti amacıyla incelenmiştir.II.Dünya Savaşı yıllarında yayınlanan gazetelerin dönemin hükümet politikaları gereğince bazı dönemlerde sansüre tabi tutuldukları tespit edilmiştir. Çünkü 1940 yılının Kasım ayında İstanbul bölgesinde ilan edilen sıkıyönetim gereğince Bakanlar Kurulu dilediği gazeteyi, dilediği sürece kapatabilecekti (Topuz 2003:169). Örneğin bu dönem içinde Cumhuriyet gazetesinin yayınına 10 Ağustos 1940 tarihinden itibaren doksan gün süreyle, Vakit gazetesinin yayınına 23 Eylül 1941 tarihinden itibaren on gün süreyle, Tan gazetesinin yayınına 13 Ağustos 1944 tarihinden itibaren süresiz olarak son verilmiştir¹. Yayın hayatına ara verilen gazeteler bu süreler içinde doğal olarak çalışmamızda değerlendirmeye tabi tutulamamıştır. Tezimizin hedefi, II.Dünya Savaşı konulu haberlerin kamuoyu üzerinde oluşturduğu sosyal ve teknolojik nitelikli etkilerini incelemek olduğundan tespit ettiğimiz gazete koleksiyonlarına da bu amaç doğrultusunda başvurulmuştur. Bu yüzdendir ki savaşın değişik aşamalarının ele alındığı üç bölümden oluşan tezimizde örnekleme metodu ile tespit edilen haberler değerlendirilmiştir. Tezimiz doğrudan Türk basınının incelenmesi gibi bir maksat taşımadığından konu başlıklarımızla ilgili olarak elde edilen verilerin yeterli olması halinde mevcut tüm gazete koleksiyonlarına müracaat edilmemiştir. Savaş döneminde saygınlığı ve günlük ortalama tirajının yüksekliği nedeniyle Cumhuriyet gazetesi, kamuoyu üzerindeki etkisi dikkate alınarak tezimizde öncelikli olarak değerlendirilmiştir.