Rivayetlerin sıhhatinin tespitinde illet ve şâz olgusunun fonksiyonu / Muhittin Düzenli; Danışman Yavuz Ünal

Abstract

İllet ve şaz kavramları sahih hadisin tanımında zikredilen ve rivayetin sıhhatini etkileyen önemli kavramlar arasında sayılmaktadır. İllet ve şaz terimleri sahip oldukları bu önemlerine binaen henüz ikinci asrın sonlarında sistemleşmeye başlamış oldukça erken sayılabilecek bir dönemde hicri ikinci asrın sonlarında müstakil eserler meydana getirmiştir.Terim olarak klasik literatürde. ‘sağlam bir haberin sıhhatine zarar verebilecek gizli bir sebep’ şeklinde tanımlanan illet kavramının ilgili literatür göz önüne alındığında rivayetlerin sıhhatini etkileyebilecek her türlü kusur anlamına geldiği söylenir. Şaz kavramı da tanım itibariyle ravinin rivayetinde tek kalması ve güvenilir ravinin kendisinden daha güvenilir bir raviye muhalefeti gibi farklı anlamlarda kullanılmıştır. Ancak bir rivayetin şaz olarak nitelendirilebilmesi için söz konusu teferrüd ve muhalefet in birlikte bulunması gereltiği kanaatine varılmıştır.Sonuç olarak illet kavramı niteliğine göre bazen hadisleri zayıf kılabilmekte bazende uydurma olmalarına neden olan unsurlar arasında sayılmaktadır. İlletli olduğu söylenen rivayetin başka kanallardan desteklenmesi ile en azından rivayetin metninin toleree dilebildiği söylenebilir. İllet kavramı rivayetlerde bulunan kusurlar anlamına geldiği ve içeriğinde öznellik barındıran anlama ve yorumlama ile yakın ilişkili olduğu için illete yönelik farklı okumalarını ve farklı görüşlerin olması da doğal karşılanmalıdır.ANAHTAR SÖZCÜKLER: illet, şaz, rivayet, illet türleri, rivayetlerdeki kusurlar