Türkiye Türkçesi fiillerinde isteme göre anlam değişiklikleri / Nuh Doğan; danışman Özen Yaylagül

Abstract

Bu çalısmada, Türkiye Türkçesi fiillerinin istem potansiyeli ve istem değisiklikleri elealınmıstır. Fiiller, farklı istem potansiyellerine sahiptir; ancak fiillerin mutlak,değismeyen tek bir istem potansiyeli ve yapısı yoktur. Fiillerin istemi temel olarak ikidurumda değisiklik gösterir. Fiillerin istemi ya çatı kategorisine ya da sözlüksel anlamabağlı olarak değisiklik gösterir. Türkiye Türkçesinde fiillerin önemli bir kısmı çokanlamlıdır. Türkiye Türkçesinde fiillerin anlam değistirmesi ya da çok anlamlılıkkazanmasının nedenlerinden biri de onların istemi ve istem potansiyelindekideğisikliklerdir. Bu çalısmada, Türkiye Türkçesi fiillerinin farklı düzeylerdegerçeklesen istem potansiyellerini tespit etmek ve istem potansiyelindeki değisikliklerebağlı gerçeklesen anlam değisikliklerini ortaya koymak amaçlanmıstır.Çok anlamlı fiillerin seçiminde Yazılı Türkçenin Kelime Sıklığı Sözlüğü (Göz, 2003)dikkate alınmıstır. Bu sözlükte yer alan sıklık derecesi yüksek 534 çok anlamlı fiil elealınmıs ve istem özellikleri açısından incelenmistir. Fiillerin istem potansiyeli TürkçeSözlük (2005)’teki sözlüksel anlamları yardımıyla belirlenmis ve örneklendirilmistir.Fiillerin istem potansiyeli mantıksal, söz dizimsel ve semantik olmak üzere üç düzeydeincelenmistir. Fiillerin çesitli anlamlarına özgü istem yapıları farklı istem çerçevelerindebetimlenmistir. Çok anlamlı fiillerin değisen istem yapıları, “bir anlam için bir istemçerçevesi” ilkesine göre düzenlenmistir. Bir fiilin sahip olduğu farklı istem çerçeveleri,onun farklı anlamlarının olduğunu ve isteme göre anlam değisikliğine uğradığınıgösterir. Dstem çerçevelerine bakarak bir fiilin hangi istem durumunda hangi anlamsaldeğisiklikleri gösterdiği tespit edilebilir. Türkçede fiillerin istem sayısına, tamlayıcısınıfına, morfolojik ve semantik istemine göre anlam değisikliklerine uğradığı görülür.Çok anlamlı fiiller, farklı fiil sınıflarında yer alabilir. Bu çalısmada, TürkiyeTürkçesindeki çok anlamlı fiillerin yer aldığı mantıksal, semantik ve söz dizimsel fiilsınıfları belirlenmistir. Böylece Türkçenin muhtemel temel cümle yapıları ve semantik