Türk dilinde edilgen çatı (tarihi-karşılaştırmalı bir durum çalışması) / Mehmet Özgür Duru; Danışman Özen Yaylagül

Abstract

Edilgen çatı türk dilinde yer alan çatı türlerinden bir tanesidir. Edilgen çatı öznesi belli olmayan eylemin gösterdiği bir işin kimin tarafından yapıldığı bilinmeyen veya söylenmemiş olan çatıdır. Türk dili edilgenliğin ifadesinde eylemlerin üzerine gelebilen çeşitli eylemcil biçim birimler kullanır. Ve bu biçim birimleri kullanırken özne-yüklem;nesne –yüklem bağlantılarınıda söz dizimsel olarak değiştirebilir. Bununla birlikte türk dili tarihine ait bazı metinler incelendiğinde türk dilinin edilgenlik ifadesinin verilmesinde farklı biçimsel anlamsal olanaklara ve stratejilere sahip olduğuda anlaşılır.Edilgen çatılı kuruluşlarda etken çatıdan edilgen çatıya geçilirken nesne konumundaki bir öğe dil bilimsel olarak cümlenin 2. önemli öğesi olan özne konumuna yükseltilebilir. Bu işleme öğelerde değer kayması adı verilir. Bir cümlede önemli olarak vurgulanan öğe bizim için bir odak noktası oluşturur. Odak noktası ise bizim belli bir içeriğe nereden ve nasıl bakmamız bu içeriği nasıl yorumlamamız gerektiğini gösterir. Edilgen çatılı cümlelerde de bir odak noktası oluşturmak esastır.Edilgen çatının dil tarihi seyri boyunca incelenmesi dil bilgisi ve dil bilim çalışmaları açısından önemli ve gereklidir. Bu yönüyle bu çalışma türk dili gramerlerinin hazırlanmasına katkıda bulunabilecektir.Türk dilinin takip edilebilen yazılı metinler içerisinde türk dilinde yer alan edilgen çatının art zamanlı (kronolojik) olarak metinlerle incelenmesi ve bu metinleri inceleme sonucunda türk dilinde yer alan edilgen yapıların gelişim sürecinin somut olarak ortaya konması amaçlanır.Test çalışmasının bir amacı da türk dilinin tarihi seyri süresince edilgen çatıyı oluşturan biçim birimlerin ve edilgen çatının kullanım alanlarının nelerin ifadesinde ve nasıl bir yapıyla hangi sıklıkta kullanıldığını somut olarak ortaya konabilmesidir. Konumla ilgili en önemli değişkenler edilgenlik ve edilgenlik e dönüşlülük eylemcil biçim birimleridir.ANAHTAR SÖZCÜKLER: çatı, edilgen çatı, edilgen eylem, dilbilim, odak noktası