Cumhuriyetin ilk yıllarında modern toplum inşa sürecinde sanayi tesislerinin rolü

Abstract

Türkiye için cumhuriyet, rejim değişikliğinden öte topyekün bir değişimi ifade etmektedir. Modern bir ülke için ekonomik bağımsızlığı sağlamakla beraber toplumun düşünce yapısı ve kültürel yaşam üzerinde de birtakım yenilikler yapmak hedeflenmiştir. Hedeflenen yenilikleri halka anlatmak ya da kanunlaştırmaktan ziyade yaşamın bir parçası haline getirmek üzere örnek üretim ve yaşam alanları oluşturulmuştur. Cumhuriyet’in ilk yıllarında bu amaçla kurulan sanayi tesislerinin kuruluş felsefeleri ve toplum üzerindeki etkilerinin açıklanması çalışmanın temel amacını oluşturmaktadır. Saha çalışmaları ve doküman inceleme yöntemiyle elde edilen verilerin kullanıldığı araştırmada konu, yabancı sermaye, özel sektör ve devlet teşekküllerinden oluşan dokuz fabrika örneğinde ele alınmıştır. Fabrikalar, üretim tesislerinin yanında modern konutları, okulu, sineması, spor alanları, konferans salonları, eğlence tesisleri ile hem ülke ekonomisine katkı sağlayacak hem de modern yaşamın sembolü olacak birer okul olarak tasarlanmıştır. Cumhuriyet kültürünü yaymak üzere birer sosyal değişim projesi olarak tasarlanan bu fabrikaların, kuruldukları çevrelerin sosyal ve ekonomik hayatında önemli değişiklikler yaratarak model sanayi şehirleri ortaya çıkardıkları tespit edilmiştir.

Republic represents a total change beyond regime changing for Turkey. In addition to ensure economic independence for a modern country, it was aimed to make some innovations on the mindset of the society and cultural life. Exemplary production and living spaces have been created in order to make the targeted innovations a part of life rather than explain or legalize them to the public. Explaining the founding philosophies of the industrial facilities established for this purpose in the first years of the Republic and their effects on the society constitutes the main purpose of the study. In the study in which the data obtained by field studies and document analysis method were used, the subject was discussed in nine factory samples consisting of foreign capital, private sector and state formations. In addition to their production facilities, factories were designed as school that would contribute to the national economy and would be a symbol of modern life with its modern residences, school, cinema, sports fields, conference halls, entertainment facilities. It has been determined that these factories, which had been designed as social change projects in order to spread the culture of the republic, created model industrial cities by creating significant changes in the social and economic life of the communities where they were established.