Samipaşazade Sezai'nin hikâyelerinde diyalojinin kuruluşu

Abstract

20. yüzyılın önde gelen Rus edebiyat kuramcılarından Mihail Bahtin'in diyaloji kuramı, sanat eserini ve sosyal hayatı açıklamada dilin çift sesli oluşuna ve egemen bir yargı içermeyişine vurgusuyla öne çıkar. Bahtin'in, özellikle Dostoyevski'nin eserleri üzerinden ortaya koyduğu diyalojik görüşleri, özgün bir dil ve dünya yorumuna dayanır. Diyalojik yöntemle eserlerini kaleme alan yazarlardan biri de Türk edebiyatında modern hikâye türünün kurucu isimlerinden biri olan Samipaşazade Sezai'dir. Türk edebiyatının Batılı tür ve yazarlarla tanıştığı döneme ait bir yazarın hikâyelerini, modern edebiyat kuramlarından diyaloji eşliğinde incelemenin imkân ve gerekliliği göz ardı edilemez. Bu çalışmayla, önce diyaloji kuramının genel çizgilerle ortaya konulması ardından Samipaşazade Sezai'nin Küçük Şeyler ve Rumuzü'l-Edep eserleri ile diğer hikâyelerinin, diyalojik yönden incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışma, giriş ve sonuç hariç iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde Bahtin'in kuramsal anlayışını bütüncül olarak oluşturan diyaloji, polifoni ve heteroglossia kavramlarına yer verilmiştir. Bu bölümde, diyalojinin dil ve edebiyat kuramı olmasının yanında, felsefi temellerine de kısaca değinilmiştir. İkinci bölümde Küçük Şeyler ve Rumuzü'l-Edep'te yer alan hikâyeler ile diğer hikâyeleri; diyaloji, polifoni ve heteroglossia'ya uygunluk bağlamında metin odaklı okuma yöntemiyle incelenmiştir. Çalışmanın sonucunda, Samipaşazade Sezai'nin hikâyelerinin, özellikle kahramanların çift sesli dil kullanımları, öz bilinç sahibi olmaları, yazar ile kahraman arasındaki mesafenin korunması, anlatımda farklı söylemlerin egemen tek bir söyleme dönüşmemesi ve farklı bakış açılarına yer verilmesi dolayısıyla diyalojik dil ve anlatıma sahip hikâyeler oldukları görülmüştür.

Mihail Bakhtin was one of the leading Russian literary theorists of the 20th century. His dialogic theory emphasizes the duality of novelistic discourse and highlights the dominance of the official language in explaining the work of art and social life. Bakhtin's dialogic views, particularly represented in Dostoevsky's works, foreground a polyphonic view of language in a heteroglot world. Samipaşazade Sezai, one of the pioneering names of the modern Turkish short story, employed dialogic strategies in his stories. The significance of this study is that it explores the possibility of examining Sezai's fiction from modern literary critical perspectives and attempts to examine his stories using the terminologies offered by Bakhtin. The study aims to analyse Samipaşazade Sezai's "Küçük Şeyler" and "Rumuzü'l-Edep" and other stories regarding the dialogic theory. The study comprises two parts. The first part, drawing on the linguistic and literary theory of dialogic imagination and its philosophical foundations, provides the theoretical framework of the study and presents the concepts of 'dialogy,' 'polyphony' and 'heteroglossia' in a comprehensive way. The analysis part shows that (a)"Küçük Şeyler" represents the dual voices of the self-conscious characters; (b)"Rumuzü'l-Edep" illustrates parodic spheres with distance and identification; (c) and the other stories play with the epic heroic depiction of the central character. The study concludes that Samipaşazade Sezai's stories are stories that have a dialogic language. His narratives with double-voiced language, self-consciousness, and distance between the author and the character produce a polyphonic story-world that excludes dominant official discourse in the narration and represents dialogic perspectives.