Kunduz Dağı'nda (Vezirköprü / Samsun) yaylalar ve yaylacılık

Abstract

Çalışma sahası, büyük bir kısmı Samsun ili Vezirköprü ilçesi küçük bir kısmı Çorum ili Osmancık ilçesi sınırları içerisinde yer alan Kunduz Dağı üzerindeki yaylaları kapsamaktadır. Çalışmanın amacı, yaylacılığın mevcut durumunu ve geçirdiği değişim sürecini coğrafi bakış açısıyla incelemektir. Potansiyel kaynakları ortaya çıkarmak, bunlardan sürdürülebilir yararlanmayı sağlamak ve yaylacılığın değişim sürecini araştırmaktır. "Yaylacılık faaliyetleri, geçmişin bir kalıntısı mı yoksa gelecekteki bir uygulama mı?" sorusu araştırmanın problemini oluşturmaktadır. Araştırma; veri toplama, arazi çalışmaları, verilerin analizi, değerlendirme ve sonuç gibi aşamalardan oluşmuştur. Çalışmanın ilk aşamasında hem saha hem de yaylacılığın kavramsal çerçevesi ile ilgili detaylı literatür taraması yapılmıştır. Süreli ve süresiz yayınlardan, yerli ve yabancı kaynaklardan yararlanılmıştır. Bir yaylacılık etüdü olan bu çalışmada temel yöntem saha araştırması olmuştur. Yayla yerleşmeleri, meskenler, sosyo-ekonomik faaliyetler ve yaylak alanlarındaki mevsimlik yaşam koşulları yerinde gözlemlenmiştir. Kurum ve kuruluşlardan alınan veriler, yaylacılarla yapılan anket ve mülakatlar sonucunda elde edilen bulgular konu ve alan bakımından coğrafi bir bakış açısıyla sentezlenmiştir. Bu çalışma kapsamında, Kunduz Dağı'nda yoğun yaylacılık faaliyetlerinin yürütüldüğü 18 yayla yerleşmesi tespit edilmiştir. Yaylacılık faaliyetleri üzerinde etkili olan doğal (iklim, yer şekilleri, su kaynakları, toprak ve bitki örtüsü) ve beşeri (nüfus, yerleşme ve ekonomik) faktörler ele alınmış ve açıklanmıştır. Son yıllarda geleneksel yaylacılık faaliyetlerinde azalma, sayfiye yaylacılığında ise artış olduğu belirlenmiştir. Böylece, geleneksel yaylacılık faaliyetleri ile rekreasyonel amaçlı yaylacılığın bir arada yürütüldüğü bir yaylacılık modeli ortaya çıkmıştır. Yaylacılık faaliyetleri birtakım sorunlar ile karşı karşıyadır. Aşırı ve kontrolsüz otlatma mera tahribatına yol açmıştır. Ormanlar mera ve yerleşmelere dönüştürülerek tahrip edilmektedir. Hayvancılık faaliyetleri yıldan yıla azalmaktadır. Et ve süt verimi düşüktür. Hayvancılıktan elde edilen gelir yetersizdir. Yayla turizmi kapsamında planlama, konaklama, altyapı, tanıtım ve pazarlama eksiklikleri söz konusudur. Sürdürülebilir yaylacılık için bu sorunlar ele alınarak çözüm önerileri getirilmiştir.

The study area covers the plateaus on Kunduz Mountain, a large part of which is located within the borders of Vezirköprü district of Samsun province and a small part of Osmancık district of Çorum province. The aim of the study is to examine the current situation of highlanders and the process of change it has undergone from a geographical point of view. To uncover potential resources, to ensure sustainable utilization of them and to investigate the process of change of highlanders. The question "Are highland activities a relic of the past or a future practice?" constitutes the problem of the research. Research; It consists of stages such as data collection, field studies, analysis of data, evaluation and conclusion. In the first stage of the study, a detailed literature review was made about the conceptual framework of both field and highlanders. Periodical and non-periodical publications, domestic and foreign sources were used. The basic method in this study, which is a highland study, was field research. Highland settlements, dwellings, socio-economic activities and seasonal living conditions in highland areas were observed on the spot. The data obtained from institutions and organizations, the findings obtained as a result of surveys and interviews with the highlanders were synthesized with a geographical perspective in terms of subject and area. Within the scope of this study, 18 highland settlements were identified in Kunduz Mountain where intensive highland activities were carried out. Natural (climate, landforms, water resources, soil and vegetation) and human (population, settlement and economic) factors affecting highland farming activities are discussed and explained. In recent years, it has been determined that there has been a decrease in traditional highland activities and an increase in summer highland cultivation. Thus, a model of highlanders has emerged in which traditional highland activities and recreational highlanders are carried out together. Highland farming activities face a number of problems. Excessive and uncontrolled grazing has led to pasture destruction. Forests are being destroyed by converting them into pastures and settlements. Livestock activities are decreasing from year to year. Meat and milk yield is low. The income from animal husbandry is insufficient. Within the scope of highland tourism, there are planning, accommodation, infrastructure, promotion and marketing deficiencies. For sustainable highlanders, these problems have been addressed and solutions have been proposed.