Acâibü'l-mahlûkât ve garâibü'l-mevcûdât’taki ulviyyât tasvirleri

Abstract

Kâinatın görülmemiş ve duyulmamış gariplikleri, harikaları hakkında geçmişte sıklıkla telif edilmiş, Acâibü’l-Mahlûkat benzeri isimlere sahip eserler arasında Kazvînî’nin (ö. 1283) kaleme aldığı Acâibü'l-Mahlûkât ve Garâibü'l-Mevcûdât adlı coğrafi ve kozmografik eser büyük ilgi toplamış, kimi zaman kısaltılarak ya da aynen tercüme edilmiş kimi zaman da bazı ilavelerle İran ve Türk edebiyatlarına kazandırılmıştır. Tabiatın mucizeleri ve olağanüstü oluşumları üzerine düşünüp bilgi sahibi olmanın faydalarına inanan Kazvînî1 eserini dört mukaddime, iki makale ve bir hatime üzerine tertip etmiştir. Eserin mukaddime bölümlerinde acâib, garîb, mahlûkât ve mevcûdât kavramları hakkında açıklamalarda bulunan Kazvînî, birinci makalesinde Ulviyyât (Ayüstü âlemi) hakkında bilgi vermektedir. On üç nazardan (bölüm) oluşan bu bilgiler feleklerin hakikati, şekilleri ve hareketleri; Kamer (Ay), Utârid (Merkür), Zühre (Venüs), Şems (Güneş), Merîh (Mars), Müşterî (Jüpiter) ve Zuhal (Satürn) felekleri; sabit felekler, burçlar; felekler feleği; semâvâtın sakinleri olan melekler; gece, gündüz, Arabî, Rûmî ve Farisî aylar ile mevsimler gibi zamanla ilgili konuları ihtiva etmektedir. Eserin Süfliyyât (Ayaltı âlemi) hakkındaki ikinci makalesi de çeşitli nazar ve fasıllardan oluşmakta olup, dört unsur; ateş, hava, su ve yer kürelerine dair bilgiler içermektedir.