Amerikalı Misyoner Southgate’in Tanzimat Öncesinde Diyarbakır’a Dair Bazı Gözlemleri

Abstract

Diyarbakır, Mezopotamya bölgesinde eski çağlardan itibaren varlığını sürdüren önemli şehirlerden birisidir. Kentinbu önemi ana yollar üzerinde yer almasından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, daha ilk çağlardan itibaren Hurriler,Mitanniler, Asurlular, İskitler, Medler, Persler, Selevkoslar, Urartular ve Romalılar gibi kimi devletler bölgeyi ele geçirerekburada askeri, siyasi ve ekonomik bakımdan hâkimiyet tesis etmeye çalışmışlardır. Roma ve Bizans dönemlerinde eyaletmerkezi olan Diyarbakır, İslâm devletleri döneminde de bu özelliğini sürdürmüştür. Özellikle Akkoyunlular zamanında uzunbir süre bu devletin merkezi olan şehir, 1515 yılında Osmanlı hâkimiyeti altına girdikten sonra da en önde gelen idarimerkezlerden biri olmuştur. Şehrin geçmişinin çok eskilere dayanması ve stratejik konumda bulunması tarihin çeşitlidönemlerinde pek çok seyyahın bölgeyi ziyaret etmesine sebep olmuştur. Diyarbakır, 19. yüzyılda Osmanlı topraklarınıçeşitli amaçlarla seyahat eden Buckingham, Ainsworth, Texier, Cuinet gibi kimi batılı gezginlerin de ilgisini çekmiştir. Buseyyahlardan biri de Amerikalı misyoner olan Horatio Southgate’dir. O, 1830’lu yıllarda gerçekleştirdiği seyahati esnasındaDiyarbakır’da da bulunmuş ve kentin fiziki, sosyo-kültürel ve ekonomik yapısına dair bazı izlenimlerini kayıt altına almıştır.Bu çalışma, onun New York’ta 1840 yılında yayımlanan “Narrative of a Tour Through Armenia, Kurdistan, Persia andMesopotamia” adlı eserindeki gezi notlarından yola çıkarak kentin tarihinin aydınlatılmasına yönelik kimi katkılar yapmayıamaçlamaktadır.

Diyarbakır has been one of the most important towns that has maintained its existence since the ancient ages. Theimportance of the town stems from the fact that it lies on the main routes. Therefore, having had taken the region many statessuch as Hurris, Mitannis, Assrians, Scythians, Meds, Persians, Seleucids, Urartians and the Romans established their military,political and economic domination in the region. During the reign of the Byzantines and the Romans Diyarbakır having beenthe center of the province continued this characteristic during the Islamic states as well. Especially during the reign ofAkkoyunlus Diyarbakır having been the center of that state for a long time had become one of the most leadingadministrative centers even after it fell under the rule of the Ottomans in 1515. The antiquity of the town dating back to theancient times and being located on a strategic point caused a great number of travelers to have visited the region during thedifferent periods of the history. Diyarbakır also drew the attention of some western travellers such as Buckingham,Ainsworth, Texier, Cuinet, etc. One of these travellers is the American missionary called Horatio Southgate. He had been inDiyarbakır in 1830’s and recorded some of his observations he made related to the physical, socio-cultural and economicstructure of the town. This study aims to make some contributions to enlighten the history of the town using his travelaccounts titled as “ Narrative of a Tour Through Armenia, Kurdistan, Persia and Mesopotamia” published in 1840 in NewYork.