Hacı Bektaş Veli'nin Velâyetnâme Adlı Eserinde Yer Alan Halk Kültürü Unsurlarına İşlevsel Bir Bakış

Abstract

Velâyetnâmeler, mutasavvıfların veya din büyüklerinin olağanüstü hallerinin anlatıldığı eserlerdir. Genellikle menâkıbnâme adıyla bilinen ve Türk toplumunda oldukça rağbet gören bu eserler, ilgili kişinin büyüklüğünü kerametleri vasıtasıyla dile getirmektedir. Başta Anadolu sahası ve Balkanlar olmak üzere, menâkıbnâme örneği olarak yaygın olanlardan biri de Hacı Bektaş Velî'nin hayatı etrafında şekillenen "Velâyetnâme" adlı eserdir. Eserin tam olarak anlaşılması ve tasavvuf kültürünün kavranılması bu açıdan büyük önem taşımaktadır. Çalışmada, Velâyetnâme'de yer alan halk kültürü unsurları tespit edilmiş ve bu unsurların bağlamları dikkate alınarak hangi işlevlerde kullanılabileceği düşünülmüştür. Eserin bir halk edebiyatı ürünü olarak genel anlamda kültürü yaşatma ve gelecek kuşaklara aktarma işlevine sahip olduğu görülmüştür. Bunun yanında eserin içerisinde yer alan çeşitli kültür unsurlarının özel işlevlerde de kullanıldığı tespit edilmiştir. Bunları "haber verme, ağırlama, kendini ispatlama, birleştirme, sağaltma, gizlenme, düşünceyi kabul etme, şükür, cezalandırma, bereket, helâl rızık kazanma, koruyuculuk ve inandırma" şeklinde sıralamak mümkündür. Bu işlevler eserde yer alan kültür değerleriyle birlikte Türk toplumunun temel kodlarına ışık tutmaktadır. Sonuçta Alevi-Bektaşi toplumunda yaygın olarak bilinen Velâyetnâme'nin teşekkül ettiği zaman ve mekândaki toplumsal dokuyu başarıyla yansıttığı, Anadolu'nun İslamlaşma sürecine de olumlu katkı sağladığı söylenebilir. Ayrıca Velâyetnâme'nin Türk halk kültürü açısından zengin malzemelere sahip olduğu, bunların tesadüfi olarak eserde yer almadığı, çeşitli fonksiyonları icra ettiğini söylemek mümkündür. Bu açıdan Velâyetnâme, Türk kültürünün temel taşlarından biri olarak değerlendirilmiştir.

Velayetnames are the books which include the mysterious features of sufis and elder religious functionaries. These books are generally known as menâkıbnâme and find favour with the Turkish society, narrate the supremacy of related person by his oracles. One of the most common examples of menâkıbnâme primarily in the Balkan Peninsula and Anatolia is Velâyetname, which was shaped in line with the life of Haji Bektash. Within this context, it is of great importance to fully understand the work and comprehend the Sufi culture. In this study, the folk culture elements available in Velâyetnâme were identified and which functions of these elements can be used considering their contexts were discussed. In a broad sense, it was determined that the work has the functions of keeping the culture alive and transferring it to future generations as a work of folk-literature. In addition, various cultural elements in the work were determined to be used with special functions such as annunciation, entertainment, proving self, unification, restoration, disguising, accepting an idea, gratitude, punishment, fruitfulness, halal livelihood, protectiveness, and convincing. These functions together with the cultural values in the work have shed light to fundamental codes of Turkish society. In conclusion, it can be said that Velâyetnâme commonly known in Alevi-Bektashi society reflects the social fabric of its time and contributes to islamication of Anatolia positively. Furthermore, it is possible to state that Velâyetnâme has rich elements in terms of Turkish folk culture and these are not incidentally available in the work, but have various functions. In this respect, Velâyetnâme has been regarded as one of the milestones of Turkish culture.