“Anayasaya Hayır Demek”: 1961 Anayasa Referandumu ve Samsun

Abstract

Vatandaşların muhtelif siyasî ve toplumsal sorunlara dair görüşünü almak içinbaşvurulan referandum, son bir asırlık dönemde dünyada sıkça uygulanan demokratikbir yöntemdir. Genellikle anayasa, sınırlar, kamusal düzenlemeler ve uluslararasıbirliklere katılım gibi konularda referanduma gidilirken, Türkiye Cumhuriyeti’nde ilkreferandum 27 Mayıs 1960 askerî darbesi sonrası hazırlanan anayasaya yönelik olarak9 Temmuz 1961’de yapılmıştır. Askerî yönetimin hüküm sürdüğü bir ortamda,sıkıyönetim koşullarında yapılan referandumda halk yüzde 62 oranında “evet” derken,“hayır” oyları yüzde 38’de kalmıştır. Referandumda anayasaya çoğunlukla “Hayır”oyu veren illerden biri de Samsun’dur. Propaganda sürecinde siyasilerin, derneklerinve sivil toplum kuruluşlarının desteği ile yoğun bir “evet” kampanyası yürütülmesinerağmen Samsun’da halk yüzde 57 oranında anayasaya “hayır” demiştir. Çalışmadaülkedeki anayasa yapım ve referandum propaganda süreci ile eşzamanlı olarakSamsun’da yaşananlar ve ortaya çıkan hayır sonucunun dinamikleri arşiv belgeleri,süreli yayınlar ve sözlü kaynaklar üzerinden tespit edilmektedir.

The term referandum marks a general vote by the electorate conducted on variouspolitical or social questions. It is a democratic data collection instrument that isfrequently employed in the world in the last century. The first referendum in theRepublic of Turkey was conducted on July 9, 1961, after the military coup of May 27,1960 under the strict rule of the military board. In the referendum held by the militaryadministration, the people said "yes" at 62% and "no" at 38%. Samsun was one of theregions voting mostly for "No" in the referendum 1961. Despite the fact that apropaganda campaign was carried out by the ruling junta as well as the supporting civilsociety associations, the people in Samsun said "no" to the Constitution by 57%. Thisstudy investigates the dynamics of the results pertaining to the constitutionalreferandum in Samsun and the period of propaganda in the country with reference tothe archival documents, periodicals and oral sources.