Samsun ilinde domateste kök ve kökboğazı çürüklüğü hastalığının yayılışı, şiddeti ve hastalığa neden olan etmenlerin belirlenmesi / Fatma Yelda Erol; Danışman Berna Tunalı

Abstract

Bu çalışma, Samsun ili ve ilçeleri sera ve tarla alanlarında yetiştiriciliği yapılan domates bitkilerindeki kök ve kökboğazı çürüklüğü hastalığının yayılışı, şiddeti ve hastalığa neden olan etmenlerin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır.Araştırmanın ana materyalini Samsun ili ve ilçelerinde domates ekiliş alanlarından toplanan kök ve kökboğazı çürüklüğü hastalığıyla bulaşık bitki materyali oluşturmaktadır. Araştırmanın survey çalışmaları, bitkilerin fide dönemi olan Nisan-Mayıs aylarında ve tarla dönemi olan Temmuz-Ağustos aylarında, 2005 yılında toplam 96, 2006 yılında toplam 203 domates ekiliş alanında yürütülmüştür. Samsun ili ve ilçelerinde 2005 yılı survey çalışmalarının yapıldığı domates ekiliş alanlarının %81.2'nin kök ve kökboğazı çürüklüğü hastalığıyla bulaşıklık olduğu ve hastalığın bitkilerde %56.3 oranında yaygın olduğu saptanmış, hastalık şiddeti ise %34.0 olarak belirlenmiştir. 2006 yılında ise ilin domates alanlarının %73.4'ünün kök ve kökboğazı çürüklüğü hastalığıyla bulaşık olduğu, hastalığın bitkilerde %55.0 oranında yaygın olduğu ve hastalık şiddetinin de %30.2 olduğu saptanmıştır. Yapılan çalışma sonucunda hastalıkla bulaşık bitkilerden değişik cinslerden olmak üzere 2005-2006 yıllarında toplam 773 fungal izolat elde edilmiştir. Çalışmanın, 2005 yılında elde edilen toplam fungal izolat sayısı 286 adet olup %87.1 oranında Fusarium spp., %6.6 diğerleri, %3.8 Rhizoctonia spp. ve %2.4 Pythium spp. saptanmıştır. 2006 yılında ise hastalıkla bulaşık bitkilerden elde edilen toplam 487 fungal izolatın; %91.8'i Fusarium spp., %3.9'u Rhizoctonia spp., %3.7'si diğerleri ve %0.6'sının ise Pythium spp. olduğu belirlenmiştir.Tür teşhisi çalışmaları sonucunda, 2005 yılında Fusarium türleri arasından %47.9 oranı ile F. oxysporum, Rhizoctonia türleri arasından %3.8 oranı ile R. solani en yaygın türler olarak belirlenirken, P. ultimum ise %0.3 kadar bir yaygınlık göstermiştir. 2006 yılında ise Fusarium türleri arasından %52.4 oranı ile F. oxysporum ve Rhizoctonia türleri arasından ise %3.1 oranı ile R. solani en yaygın türler olarak belirlenmiş, Pythium türleri arasından %0.3 oranı ile P. ultimum ve Pythium HS-grup eşit oranda yaygınlık göstermiştir.İlk kez bu çalışma sonucunda Rhizoctonia zeae domateste kök ve kökboğazı çürüklüğü etmeni olarak belirlenmiştir. Samsun ili domates ekim alanları için ilk kayıt niteliğinde olan Fusarium türleri; F. arthrosporioides, F. culmorum, F. flocciferum, F. javanicum, F. graminearum olurken bu türlerden F. culmorum hariç diğer türler ülkemizin domates yetiştiriciliği yapılan alanları için ilk kayıt niteliğindedir.Patojenite denemesi sonucunda Fusarium izolatları arasında virulensi en yüksek olan izolatların F. oxysporum'a ait olduğu belirlenmiştir. Bu izolatlardan bazılarının solgunluk etmeni olan F. oxysporum f. sp. lycopersici olduğu, bazılarının da kök ve kökboğazı çürüklüğü etmeni olan Fusarium oxysporum f. sp. radicis lycopersici olduğu ayırt edici simptomlara göre belirlenmiştir. Pythium türlerinden P. ultimum'un izolatlarının virulensliğinin yüksek olduğu ve Rhizoctonia türlerinden ise R. solani'nin izolatlarının virulensliğinin yüksek olduğu saptanmıştır. Diğer Fusarium spp., Pythium spp. ve Rhizoctonia spp. izolatlarının virulensliği değişik oranlarda olduğu yapılan incelemeler sonucunda belirlenmiştir.