"Karadeniz bölgesin'nde yayılış gösteren bazı thymus L. (Lamiaceae) türleri üzerinde taksonomik bir araştırma" / Tülay Aytaş; Danışman Muhammet Dalcı.

Abstract

Bu çalışmada taksonomik bir araştırma yapmak amacıyla 1995-1997 yılı Mayıs-Ağustos ayları boyunca Karadeniz Bölgesi'nde yayılış gösteren Thymus L.cinsine ait farklı taksonlardan toplam 1415 adet örnek toplanmıştır. Morfolojki ve anatomik araştırmalar için örnekler genel görünüşlerine ve ortak özelliklerine gruplara ayrılmıştır. Her grupta 49 morfolojki özellik belirlenmiş ve bu karakterlerin ölçümleri alınmıştır. Bütün örneklerden gerekli ölçümler alındıktan sonra veriler varyasyon sınırlarını tespit edebilmek amacıyla histogramlar yardımıyla değerlendirilmiştir.Yaptığımız araştırma gövde tüylülüğü ve gland rengi özelliklerin türleri ayırmada önemli olmadığını göstermiş ve bu özellikler türler arasında ayırıcı nitelikte bulunmamıştır.Buna karşılık yaprak ayası şekli yaprak kenarının revolute (geriye kıvrık) olup olmaması brakte ve brakteol şekli ve çok güvenilir olmamakta birlikte yaprak lateraldamarlanma şekli ve yaprak tüylülüğü gibi özelliklerin bazı Thymus L. türlerinde ayırt edici olarak kullanılabileceği belirlenmiştir. Daha sonra her grubu temsil eden türler teşhis edilmiştir. Yapılan araştırmalar sonucu Karadeniz Bölgesi'nde yayılış gösterdiği tespit edilen tür ve türaltı taksonlar şunlardır: T.leucotrichus Hal;T.sipyleus Boiss. subsp. rosulans (Borbas) Jalas,T.praecox Opiz subsp.jankae(Celak)var.jankae;T.praceox Opiz subsp.jankae(Celak) Jalas var.I aniger (Borbas) Jalas;T.praecox Opiz subsp.caucasicus (Ronniger) Jalas;T.thracicus Velen var.longidens (Velen)Jalas;T. longicaulis C.Presl, subsp. longicaulis var longicaulis;T.longicaulis C.Presl subsp.longicaulis var.subisophyllus (Borbas) Jalas;T.pseudopulegioides Klokov &Des-Shost;T.fallax Fisch&Mey;T. pubescens Boiss&Kotschy ex Celak.Anatomik araştırmalar her taksona ait örneklerin kök, gövde ve yapraklarından alınan enine kesitler üzerinde yapılmıştır. Elde edilen anatomik sonuçlar taksonların ayrılmasında yeterli görülmemiştir. Yapılan kemotaksonomik incelemelerde taksonların uçucu yağı içinde bulunanbileşikler gaz kromatografisi ve kütle spektrometresi tekniği ile belirlenmiştir. Ayrıca ekolojik faktörlerin flavonoid modeller üzerine olan etkilerini araştırmak amacıyla farklı lokalitelerden toplanan aynı türe ait örnekler de ayrı kimyasal analize tabi tutulmuştur. Aynı taksona ait örnekelrin uçucu yağı içinde bulunan bileşikler bakımından benzer bir kimyasal modele sahip oldukları tespit edilmiştir. Bu sonuçlar yüzeyssel flavonoidlerin incelenen taksonlarda ayırt edici olarak kullanılabileceğini göstermektedir. Bununla beraber farklı coğrafik lokalitelerinden toplanan örneklerin uçucu yağları içindeki bileşiklerin ve flavonoid modellerinin değişik ekolojik faktörlerden etkilendiği belirlenmiştir. Yaptığımız araştırmada farklı metotlar kullanılarak incelenen Thymus L.türlerinin benzerlik derecelerine göre dendrogramlar çizimiş ve bu sonuçlar morfolojik ve kimyasal bulgularla karşılaştırılmıştır. Bu sonoçlara göre birbirine en çok benzerlik gösteren taksonların T.sipyleus ve T. leucotrichus olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular T.sipyleus ve T.leucotrichus'un bir grup;T.praecox,T. thracicus ve T. longicaulis'in ise farklı bir grup oluşturacak şekilde kümeleştiği T.pseudopulegioides'in ise diğer türlere benzerlik göstermediğini ortaya koymaktadır.