Amasya, Suluova ilçesi soğan ekim alanlarında soğan sak nematodu ditylenchus dipsaci (Kühn, 1857) (Nematoda: Tylenchida: anguinidae) populasyonunun bitki koruma yönünden araştırılması / Sevilhan Mennan; Danışman Osman Ecevit.

Abstract

Bu araştırma 1996-2000 yıllarında Amasya ilinin Suluova ilçesinde yürütülmüştür. Araştırmada soğan üretiminde büyük kayıplara yol açan Ditylenchus dipsaci (Kühn,1857) pek çok yönüyle alınmıştır. Yapılan morfolojik çalışmalar ile ergin dişinin ortalama 1553 u ve ergin erkeklerin ise 1529 u boyunda oldukları saptanmıştır. D.dpsaci Suluova populasyonu için biyolojik dönemlerin birbirinden ayrılmasında vücut uzunluğunun kriter olarak kullanabileceği ortaya konulmuştur. Konukçu denemeleri ile D.dipsaci Suluova populasyonun ırkının "soğan ırkı" olduğu sonucuna varılmıştır. Bezelye , fasülye , pırasa , soğan ve sarımsak mükemmel konukçular; dmates,ıspanak,kabak,kavun orta derecede konukçular olarak saptanırken ;biber,buğday,hıyar,kara lahana,marul,patlıcan ve tütünün D. dipsaciSuluova populasyonunun konukçuları olmadıkları belirlenmiştir. Araştırma kapsamında Suluova soğan ekim alanlarının % 54.09'ünün D. dipsaci bulaşık olduğu tespit edilmiştir. Zararlının ilçe soğan ekim alanlarındaki bulaşıklık durumu 1-9 ıskalası ile belirlenerek Suluova bulaşıklık haritası hazırlanmıştır. D. dipsaci populasyonunun topraktaki ve soğan bitkisi içindeki populasyon yoğunluğu 1998 ve 1999 yılları boyunca alınan aylık örneklemeler ile takip edilmiştir. Populasyon değişiminin hava,toprak sıcaklığı ve toprak nemi ile ilişkisi belirlenmiştir. D.dipsaci'nin Suluova'daki yayılma yollarının saptanması amacıyla yapılan çalışmalarda tohum,sulama suyu ve tarlada bırakılan hasat ve bitki artıklarının tamamının zararlının bulaşık olmadığı temiz alanlara değılmasında önemli birer etken olduğu belirlenmiştir. Türkiye için D. dipsaci'nin soğan tohumları ile taşınabildiği yeni bir kayıt niteliğindedir. Suluova'dan toplanan soğan tohumlarında D.dipsaci ile bulaşılık oranı ise, %26 olarak saptanmıştır. Aylık örneklemeler ile D. dipsaci'de bitki içindeki hareket yönünün üst kısma doğru olduğu saptanarak; tohuma bulaşma olabileceği kesinleştirilmiştir. Araştırmanın bir bölümünde laboratuvar koşullarında saksı denemeleri şeklinde yürütülen yapay bulaştırmalardan 3, 6, 12, 24, 48 ve 72 saat sonra soğan dokularından kesitler alınıp D. dipsaci'nin dokudaki zararı belirlenmiştir. Bu histopatolojik çalışmalarda "Mikrodalga Yöntemi"ile başarılı ve yeterli sonuçlar alınmıştır. Araştırmanın son kısmında ise Suluova yöresi soğan üreticilerine zararlı ile mücadelede yol gösterici olabilmek amacıyla Carbofuran, Cadusaphos, Fenamiphos,Dazomet ,DD ve Ethoprophos'un etkisi tarla koşullarında denenmiştir. Denemede kullanılan etkili maddelerin tamamı , kontrole oranla değişen seviyelerde D. diipsaci topraktaki populasyonunu azaltırken ; soğan verimini de arttırmışlardır.