Kızılırmak deltası ve kıyı şeridinde kirlilik araştırması ve midye örneğinde canlılarda kirlilik birikiminin incelenmesi / Senem üstün; Danışman Hanife Büyükgüngör.
Abstract
Bu tez çalışmasında, çalışma alanı olarak seçilen Kızılırmak Deltası'nın, Samsun-Sinop Karayolu'nun kuzeyinde bulunan, Bafra, Alaçam ve Ondokuzmayıs ilçelerinin sınırları içinde yer alan bölümünde, Nisan 2001-Nisan 2002 tarihleri arasında Kızılırmak Nehri'nin su kalitesinde meydana gelen değişimlerin incelenmesi ve deltanın kıyı şeridinden alınan midye örneklerindeki kirlilik birikimin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu tez çalışması kapsamında yapılan ölçümlere dayanarak Kızılırmak Nehri'nin su kalitesi açısından bir değerlendirmesi yapılmıştır. Kızılırmak Nehri'nin Bafra İlçe Merkezi'nden geçtiği ve Karadeniz ile birleştiği noktalardan bir yıl boyunca aylık su örnekleri alınarak sıcaklık, pH ve elektriksel iletkenlik ölçümleri yapılmış, askıda katı madde (AKM), biyokimyasal oksijen ihtiyacı (BOİ5), kimyasal oksijen ihtiyacı (KOİ), nitrit, nitrat, üretkenlik, toplam fosfor, klorofil a, deterjan, fekal koliform, toplam koliform ve fekal streptokok analizleri yapılmıştır. Nehrin deniz ile birleştiği noktanın su kalitesinin genellikle nehrin ilçe merkezinden geçtiği noktanın su kalitesinden daha iyi olduğu belirlenmiştir. Araştırmanın diğer bir amacı Kızılırmak Deltası'nın kıyı şeridinde deniz kirliliğinin farklı bir yöntemle incelenmesi olup, bu amaca ulaşmak için biyomonitör organizma olarak midye türlerinden Mytilus Galloprovincialis seçilmiştir. Bu amaçla, biyomonitör olarak seçilen midyelerde Nötral-Red yöntemi uygulanarak deniz kirliliği araştırması yapılmıştır. Nötral-Red yöntemi çalışma süresi boyunca midyede kirlilik birikiminin en fazla olduğu tarih Nisan 2002 olarak belirlenmiştir. Bu tez çalışmasında aynı zamanda Kızılırmak Nehri'nin Karadeniz ile birleştiği noktadan alınan su örneklerinde ve aynı tarihlerde alınan Mytilus Galloprovincialis türü midye örneklerinde çeşitli polisiklik aromatik hidrokarbon (PAH) bileşiklerinin analizleri yapılmıştır. Ayrıca midye örneklerinde ekstrakte olabilir organik madde (EOM) tayini de yapılmıştır. Alınan midye örneklerinde saptanan EOM içeriği ile PAH bileşiklerinin konsantrasyonu arasındaki ilişkiyi saptayabilmek için EOM içeriği ile bileşiklerinin konsantrasyonu arasında lineer regresyon ve korelasyon yapılmıştır. PAH bileşiklerinin analizi için mevsimsel olarak aynı tarihlerde dört kez midye ve deniz suyu örnekleri alınmıştır. Midye ve deniz suyu örneklerinde incelenen PAH bileşikleri krisen, benz(a)piren, naftalen ve antrasendir. Analizler sonucu elde edilen midye ve deniz suyu ekstraktlarında bulunan kirletici PAH bileşikleri, gaz kromatografisi cihazında alev iyonlaşma detektörü (FID) kullanılarak belirlenmiştir. Ayrıca iç standart kullanılarak, ekstraksiyonların PAH bileşikleri için geri alım verimleri hesaplanmış ve PAH standartlarının gaz kromatografisi cihazına enjekte edilmesiyle PAH bileşiklerinin spesifik alıkonma süreleri belirlenmiştir. Sonuç olarak, midye örneklerinde su örneklerine nazaran PAH konsantrasyonunun çok daha yüksek olduğu gözlenmiştir. PAH bileşiklerinin su örneklerinde düşük konsantrasyonlarda belirlenmesinin nedeni, onların yüksek molekül ağırlıkları, düşük su çözünürlükleri ve dolayısıyla partiküler maddelere sorblanmaları, sediman ve su canlılarında birikme eğilimleri nedeniyledir.
