Türklerin islamlaşmasında ticari faaliyetlerin rolü

Abstract

Türklerin İslâm'a girişi çok sayıda etkene bağlı bir şekilde gerçekleşen ve birtakım genel kabuller üzerinden sıklıkla tartışılan bir sosyal olgudur. Bu çalışmada Türklerin İslâmlaşma sürecine katkı sunan etkenlerden biri olan ticarî faaliyetlerin rolü incelenmiş ve Türklerin İslâm'a girişinde kılıç zoruyla ya da gönülden benimseme şeklindeki genel kabullerin dışında etkenler bulunduğu ve bunların en önemlilerinden birinin ticarî faaliyetler olduğu ortaya konmak istenmiştir. Konu ele alınırken çoğunlukla Türklerin İslâm'a girişlerinin en yoğun olduğu ilk dört asır ile Kuzey, Orta ve Doğu Asya'da yaşamış Türk toplumları incelenmiş ve yöntem olarak literatür taraması tercih edilmiştir. Çalışma giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında konunun seçilme nedeni, problem durumu, izlenen yöntem ile çalışmanın konusu ve kapsamı yer almaktadır. Yine burada Türklerle Arapların İslâm öncesi döneme dayanan ilk tanışmalarından başlanarak taraflar arasında gerçekleşen siyasî, askerî ve ticarî ilişkiler ele alınmıştır. Birinci bölümde din ve kültür aktarımında önemli bir araç olan ticaretin toplumlar nezdindeki önemi, ticaretin siyasî ve sosyal hayattaki yeri, ticaret yolları ve bu yollar üzerinde yaşayan belli başlı Türk topluluklarının İslâm'a girişlerinde ticarî faaliyetlerin katkısı incelenmiştir. İkinci bölümde ticarî faaliyetlerin milletlerin tanışmasında ve birbirlerinden etkilenmesindeki yeri, Türkler arasında İslâm'ın yayılmasında etkili olan nedenler ve Türklerin İslâmlaşmasına sahne olan ticarî merkezlerin rolü tartışılmıştır. Üçüncü bölümde ise Türklerin İslâm'a girişlerine etki eden ticarî unsurlara ve tüccarların İslâm'ın yayılmasına katkı sağlayan faaliyetlerine yer verilmiştir. Araştırma neticesinde ilk dönemlerden başlayan Türklerin İslâm'ı tercihlerinin yakın zamanlara kadar devam ettiği, bu süreçte en önemli rollerden birinin ticarî faaliyetlere ait olduğu ve Müslüman tüccarların gönüllü bir din elçisi gibi hareket ederek İslâm'ın yayılması için çaba gösterdikleri tespit edilmiştir.

Turks' conversion to Islam is a social phenomenon which depends on many factors and is frequently discussed with a number of general acceptances. In this study, the role of commercial activities which is one of the factors contributing to the process of the Turks' conversion to Islam is discussed and it is aimed to reveal that there are factors other than the general acceptance of the Turks' conversion to Islam by force of sword or willingly and that one of the most important of these is commercial activities. While the topic is discussed, the Turkish societies that lived in North, Middle and East Asia during the first four centuries, when the intensity of Turks' conversion to Islam was the highest, was examined and literature review was preferred as a method. The study consists of introduction and three chapters. In the introduction part, the reason for choosing the subject, the problem, the method, the subject and the scope of the study are mentioned. In this part, starting from the first meeting of Turks and Arabs dating back to the pre-Islamic period, political, military and commercial relations between these two nations are discussed. In the first chapter, the importance of trade, which is a significant tool in the interaction of religion and culture, in societies, the place of commercial activities in political and social life, trade routes and the contribution of commercial activities to the conversion to Islam of some major Turkish societies living on these roads are examined. In the second chapter, the role of commercial activities in the interaction of nations and their influence each other, the effective reasons for the spread of Islam among the Turks and the role of the commercial centers where the Turks' conversion to Islam happened are discussed. In the third chapter, the commercial factors affecting the Turks' conversion to Islam and the activities of the merchants contributing to the spread of Islam are examined. As a result of the study, it was concluded that the Turks' preference of Islamic religion started in the early periods continued until recent times, that one of the most important roles in this process belonged to commercial activities and that Muslim merchants made an effort to spread Islam by acting as a voluntary religious ambassador.