Abbasiler döneminde Halifelere ve Sultanlara verilen unvanların siyasi hayata yansımaları

Abstract

"Abbasiler Döneminde Halifelere ve Sultanlara Verilen Unvanların Siyasi Hayata Yansımaları" adlı doktora çalışmamız kökenleri İslam öncesi döneme kadar uzanan Orta çağ İslam dünyasında siyasi ve sosyal alanın hiyerarşik düzenini sembolize eden isim verme geleneği üzerine bina edilmiş bir çalışmadır. Arapların lakap fenomeni kültürlerinin ayrılmaz bir parçasıdır. Çalışmanın başlığında kullanıldığı gibi unvan, resmi lakap demektir. Halife, devlet başkanlığını ifade etmede ortaya çıkmış bir unvandır. Hz. Ömer döneminde "emirü'l-mü'minîn" şeklinde bir başka resmî unvan ortaya çıkıncaya kadar devam etmiştir. İslam dünyasının her yerinde sıkça kullanılan "Abdullah" ismi, Hz. Ömer döneminde resmî yazışmalarda kullanılan bir lakap olmuştur. Abdullah lakabının bu süreçten sonra resmî evraklarda halife lakabı olarak kullanıldığını görmekteyiz. Gerek Dört Halife gerekse Emeviler döneminde halifeler, halife, emirü'l-mü'minîn ve Abdullah vs. dışında bir unvan kullanmamışlardır. Abbasiler döneminde ise halifeler, gerçek isimleriyle değil kullandıkları özel resmî unvanlar ile tanınmışlardır. İlk halife es-Seffah'ın gerçek ismi Abdullah'tır. Sonraki halife Ebû Ca'fer el-Mansûr'un ismi de Abdullah'tır. Ancak tarih kitapları tüm halifeleri gerçek isimleri üzerinden değil, unvanları üzerinden tanıtmıştır. Şu ana kadar ülkemizde bu konuyla ilgili bilimsel formatta bir tez çalışması yapılmamıştır. "Abbasiler döneminde niçin bu tür özel resmî unvanlar ortaya çıkmıştır?" sorusunun kapsamlı bir araştırmasını yaptık. Bulgular bize halife resmî unvanlarının form açısından Arap kültürüyle bağı olduğunu gösterse de dini ve siyasi açıdan birçok nedene bağlı olarak ikinci halife Ebû Ca'fer el-Mansûr ile başladığını göstermektedir. Araştırmanın diğer kısmı olan "sultan" unvanı ise Selçuklulara gelinceye kadar halife, vezir, kumandan ve mahalli hükümdarlar için kullanılan bir lakap iken Selçuklular döneminde resmî bir unvana dönüşmüştür. Selçuklular, Abbasî Devleti ile siyasi münasebetlerini bu unvan üzerinden yürütmüşlerdir. Büyük Selçuklu Sultanlığ'ından sonra da bu unvan kullanılmaya devam etmiştir. Sırası ile Gurlular, Harezmşahlar ve Delhi sultanları bu unvanı siyasi amaçla kullanmışlardır.

Our doctorate study named "Reflections of Titles Given to Caliphs and Sultans on Political Life in the Abbasid Period" is a study built on the old Arabian naming tradition whose origins extend to the pre-Islamic period, which symbolizes the hierarchical order of the political and social area in the medieval Islamic world. Arabs' nickname phenomenon is an inseparable part of their culture. The title means the official nickname, as it is used in the title of the study. "Caliph" is a title which emerged expressing the president of the state. This title was used until Hz. Umar period when another official title in the form of "Amir al-Mu'minin " emerged. The name "Abdollah", frequently used name everywhere in the Islamic world, had become a nickname used in official correspondence during the period of Hz. Umar. We see that the nickname Abdullah was used as the caliph nickname in official documents after this process. The caliphs did not use any titles other than the Caliph, Amir al-Mu'minin and Abdollah in the both of the periods of the Four Caliphs and the Umayyads. In the Abbasid period, the caliphs were known not by their real names, but by the special official titles they used. The real name of As-Saffāh, the first caliph, was Abdollah. The name of the next caliph, Abu Jafar al-Mansur, was Abdullah, too. However the history books introduces all caliphs over their titles, not over their real names. No thesis on this subject has been studied in scientific formats in our country so far. We did a comprehensive research on the question of why such specific caliph official titles emerged during the Abbasid period. Although the findings show us that the official titles of caliphs have a connection with Arabian culture in terms of form, they show that, religiously and politically depending on many reasons, it started with the second caliph, Abu Ja'far al-Mansur. When the title, "Sultan", which is the second research part of the study, was a title used for caliph, vizier, the local rulers until the Seljuk period, it became an official title during the Seljuk period. The Seljuks carried out their political relations with the Abbasid state over this title. After the Great Seljuk Sultanate, this title was lasted to be used. Ghurids, Khwarazm Shahs and Delhi Sultans, respectively, used this title for political purposes.