Dede Korkut hikayelerinde zaman ulamı

Abstract

Geçmişten günümüze kadar yapılan dil çalışmalarda sıklıkla ele alınan zaman kavramı, şekil olarak ve anlam olarak boyutları ile araştırmacılara derinlemesine inceleme ve yeni fikirler ortaya koyma imkânı vermektedir. Zamanı semantik çerçeve içerisinde değerlendirmek de birçok araştırmacının dikkatini çeken konulardandır. Son dönemlerde zamanın yanı sıra Dilbilimciler tarafından kip, kiplik, kılınış, görünüş gibi konular ve bu konular arasındaki bağlantılar ele alınmış ve bu konularda birçok makale ve kitap yayımlanmıştır. Öte yandan zaman ulamı ve dilbilim bağlantısını kurarak konuyu ele alan araştırmacılar da mevcuttur. Orta Asya’da yaşamış olan en büyük Türk topluluğu Oğuzlardır. Oğuzları anlatan pek çok farklı destan ve hikâye bulunur. Bunlardan en önemlisi de Dede Korkut Hikâyeleri’dir. Bu tezde Dede Korkut Hikâyeleri zaman ulamı çerçevesinde değerlendirilmiştir. Zaman kategorisi açısından bütüncül olarak daha önce değerlendirilmeyen Dede Korkut Hikâyeleri, bu çalışmanın malzemesini oluşturur. Çalışma üç bölümden meydana gelmiştir. İlk bölümde zaman ulamı hakkında farklı disiplinlerin görüşleri ele alınmış; Türkçenin zaman işaretleyicileri, kılınış, görünüş ve kiplik konularında bilgi verilmiştir. Ayrıca bu bölümde Dede Korkut Hikâyeleri kısaca tanıtılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünü oluşturan inceleme kısmının başında Dede Korkut Hikâyeleri’nde bulunan ek hâlindeki zaman işaretleyicileri, sözcük ve söz öbeği hâlindeki işaretleyiciler, Dede Korkut Hikâyeleri’nde zaman işaretleyicisi olarak fiilimsiler ele alınmış, daha sonra metinde görünüş, kılınış ve kiplik ulamları incelenmiştir. Son bölümde ise elde edilen veriler yorumlanmıştır. Zaman ulamının farklı bilim dallarında farklı görüşlere sahiptir. Metinde ulaşılmak istenilen bazı konular görünüş, kılınış ve kip-kipliktir. Çalışmanın en önemli sonuçlarından biri de Dede Korkut Hikâyeleri’nde en çok geçmiş zaman kipi kullanıldığı bilgisidir.

The concept of tense, which is frequently discussed in language studies from the past to the present, gives researchers the opportunity to examine in-depth and present new ideas with its dimensions in form and meaning. Evaluating time within a semantic framework is one of the subjects that attract the attention of many researchers. In recent years, besides time, linguists have dealt with modal, tense, aspect and the connections between these subjects, many articles and books have been published on them. On the other hand, there are also researchers who deal with the subject by establishing the connection between the category of tense and linguistics. The largest Turkish community that has lived in Central Asia is the Oghuz. There are many different epics and stories about the Oghuzs. The most important of these is the Dede Korkut Stories. In this thesis, Dede Korkut Stories are evaluated within the framework of tense category. Dede Korkut Stories, which have not been evaluated holistically in terms of tense category, constitute the material of this study. The study consists of three chapters. In the first one, the views of different disciplines on the category of tense were discussed; Information on tense markers, morphology, aspect and modality of Turkish is given. In addition, the Dede Korkut Stories are briefly introduced in this section. At the beginning of the analysis section, which constitutes the second part of the study, affixed time markers, word and phrase markers in Dede Korkut Stories, and gerunds as time markers in Dede Korkut Stories were discussed, and then aspect, morphology and modality categories in the text were examined. In the last part, the data obtained are interpreted. Tense category has different views in different branches of science. One of the subjects that the text aims to reach is aspect, rendering and modality. Also one of the most important results of the study is that the past tense is mostly used in Dede Korkut Stories.