Nedensellik ve İslâm Düşüncesi

Abstract

Bu yazı, İslâm düşüncesinde nedensellik tartışmalarını ele alıp çözümlemektedir. Bu bağlamda, özellikle Kelâm, Felsefe ve Sûfîlik düşünce geleneklerindeki nedensellik modelleri irdelenmiştir. Kimi kelâmcıların doktrinleri dışında Kelam ve Felsefede bütün öğretiler, doğrusal nedensellik anlayışını savunmaktadırlar, oysa Sûfî felsefe öğretilerinde doğrusal nedensellik kavramı bütünüyle terk edilmiştir. Genel olarak Kelâmcılar illet ve malûl terimlerine iki zıt tanım getirmişlerdir: Birincisi, bir neden zaman bakımından eserinden daha önce gelen bir şeydir ve ikincisi, bir neden daima eseriyle birlikte bulunur. İslâm Meşşâîliğinde varlık düzeni bir neden-sonuç zinciridir. İslâm düşüncesinde haddizâtında Sûfî nedensellik doktrini biriciktir. Sözgelimi, Sûfî düşünür İbn Arabî'ye göre, nedensellik neden ve sonuç arasındaki bir ilişki değil, tasavvur edilebilen bir özün içsel bir ilişkisidir.

çeviriye esas olan metin, "Causality and Islamic Thought" adıyla A Companion to World Philosophies, ed. Eliot Deutsch and Ron Bontekoe, Blackwell Publishers Ltd., Malden, Massachusetts 1997'de 493-503 sayfaları arasında yayınlanmıştır. Köşeli parantez içinde çeviri metne eklenen ifadeler çevirenin tasarrufuyla uygun görülmüştür. çalışmanın orijinalinde kaynak gösterme sisteminin APA olarak tercih edilmiş olmasından dolayı, aynı sistem çeviride korunmuştur. çeviri metnini, büyük bir özveri örneği göstererek okuyup kavramların daha düzgün bir biçimde aktarılması konusundaki yardımları ve katkılarından ötürü değerli dostum Doç. Dr. Metin Yasa'ya teşekkürü bir borç bilirim. ** Doç.Dr., Ondokuz Mayıs üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kelam Anabilim Dalı, fkazanc@hotmail.com The present writing deals with and analyzes discussions of causality in İslamic thought. In this context, patterns of causality were specifically invetigated in traditions of thought for Theology, Philosopy, and Sûfism. The teachings all maintain the linear conception of causality in theolgy and philosophy with exception of doctrines of some of theologians, while in Sûfî philosophical teachings the linear concept of causality was abandon wholly. The theologians often gave two contrary of the terms cause and effect: first a cause is a thing that precedes its effect choronologically, and second, a cause is always together with its effect. The order of existence is a cause and effect sequence in Islamic peripatetism The Sûfî doctrine of causality in itself is singular in Islamic thought. For example, according to Sûfî thinker İbn Arabî, causality is not, a relations between cause and effect, but an inner relation of an essence that may be imagined.