Lehçeler Arası Aktarmalarda Yalancı Eş Değerler Sorunu (Türkiye Türkçesi-Özbek Türkçesi-Yeni Uygur Türkçesi Fiil Örneği)

Abstract

Türk dili, geçmişten bugüne, çeşitli dil içi nedenlerin yanı sıra,bazı tarihî ve siyasi sebeplerle de birbirinden farklı lehçelere ayrılmıştır.Bu lehçeler bulundukları gruplara göre bazı yönlerden birbirleriylebenzerlik gösterirken bazı yönlerden de birbirlerinden ayrılmaktadırlar.Lehçelerin söz varlığı, bu bakımdan dikkate değerdir. Bazı lehçeler, sözvarlığı bakımından büyük oranda örtüştüğü halde bazıları bu konudaçok az ortaklık gösterir. Bunu belirleyen en büyük etken, lehçelerin aynıgrupta yer alıp almadıklarıdır.Ülkemizde özellikle 90’lı yılların ortalarından itibaren aktarmafaaliyetlerinin hız kazanması, diğer lehçelerin söz varlıklarınıntanınmasını sağlamıştır. Bu aktarma faaliyetleri bir yandan da çeşitliaktarma problemlerini beraberinde getirmiştir. Bu problemlerinbaşında, lehçelerdeki yalancı eş değerli kelimelerin aktarılmasıgelmektedir. Bu kelimeler, aktarıcılar için bir tuzak olagelmiştir.Bu çalışmada Güneydoğu lehçe grubuna giren Özbek ve YeniUygur Türkçelerinin söz varlığında yer alan yalancı eş değerli fiillerüzerinde durulmuş; bu lehçeler ile Türkiye Türkçesi yazı dili arasındayalancı eş değerli fiiller tespit edilmiş ve anlam farklarına dikkatçekilmiştir. Bu farklılıkların çok anlamlılık, anlam genişlemesi, eşseslilik gibi anlambilimsel olayların etkisiyle meydana geldiğianlaşılmıştır. Sözü edilen lehçelerde fiillerin anlamlarının aşağı yukarıaynı olduğu; ancak Türkiye Türkçesinde bu fiillerin bazılarının anlamdeğişikliğine uğradıkları, bazılarınınsa zaten farklı köklerden gelen vedolayısıyla farklı anlamlar taşıyan fiiller oldukları dikkat çekmektedir.Bu çalışmayla söz konusu lehçelerden yapılan çevirilerde faydalıolunacağı umulmaktadır.

The Turkish language has been divided into different dialectsbecause of some historical and political reasons as well as variouslanguage-internal reasons from past to present. While these dialects aresimilar to each other in some ways, they are also different from eachother in some ways. Vocabulary of dialects is noteworthy in this regard.Although some dialects match up substantially with each other in termsof vocabulary, other dialects match up slightly. The most importantfactor in determining this is if dialects are taking place in the samegroup or not.In our country, especially since the mid-90s, acceleration oftranslation activities’ has caused recognition of other dialects’vocabularies. On the other hand these translation activities havebrought with various translation problems too. Translation of falsefriends is at the top of these problems. These false equivalance wordsare used to being trap for transmitters.This study is focused on false equivalance verbs in vocabularies ofUzbek and Modern Uighur Turkish which are taken place in southeasterndialect group; between these dialects and Turkey Turkishwritten language, false equivalance verbs have been identified and hasbeen focused on meaning differences. During this classification, it hasbeen understood that these differences have happened as a result ofvarios meaning matters such as synonymy, homonymy, polysemy. InUzbek and Modern Uighur Turkish it has been seen that meanings ofverbs are similar; but in Turkey Turkish some of these verbs have haddifferent meanings in time, some of them have already come fromdifferent roots and therefore have different meanings. Through thisstudy, it is hoped that it will be useful in translation studies from thesedialects.